Część I: Osadnictwo pruskie na ziemi kwidzyńskiej XVIII — XX w.

Tematyka:

            W tej części projektu skupimy się na najbardziej interesujących przykładach architekturze mieszkalnej prywatnej, państwowej, sakralnej, zabudowaniach gospodarskich, infrastrukturze państwowej wiejskiej i miejskiej. Jako punkt odniesienia do poszukiwań poszczególnych przykładów architektury, użyjemy danych z rejestru i ewidencji zabytków województwa pomorskiego. W przypadku analizowania sieci osadniczej i połączeń drogowych wykorzystamy zabytkowe mapy uzyskane w formie elektronicznej we wstępnej kwerendzie źródłowej oraz fotografii lotniczej uzyskanej w trakcie trwania projektu.

            W interesującym nas okresie istniało na terenie ziemi kwidzyńskiej wiele wielko— i średnio— obszarowych majątków ziemskich, które skupiały w sobie duże połacie ziemi. Powstałym w ten sposób folwarkom towarzyszyła niezwykła architektura charakterystyczna dla regionu.

            W naszych badaniach skupimy się przede wszystkim na najbardziej interesujących przykładach folwarków min. majątku Seubersdorf w Gm. Gardeja.

            Architektura w regionie uległa po wojnie w znacznym stopniu zniszczeniu lub przekształceniu lecz nadal spotkać można niezwykłe przykłady pruskiej architektury XVIII — XX wieku — okresu świetności państwa pruskiego.

            Do tej pory brak jakiegokolwiek opracowania architektury tego regionu, większość pozostałości XVIII i XIX wiecznych Prus przeszło po roku 1990 w ręce prywatne ale nadal znaczna część popada w zupełną ruinę. Istotne jest więc zachowanie fotograficznych świadectw po tym okresie w dziejów ziemi kwidzyńskiej. Część budynków (głównie domów mieszkalnych) przeszła też w ręce prywatne i przeważnie nie zachowały dawnych form. Charakterystyczny jednak styl pruski w budownictwie oraz bardzo często widoczne, przebudowy, pozwolą nam ustalić wygląd pierwotny budynków na podstawie innych przykładów z regionu. Istotne też będą materiały ilustracyjne uzyskane w trakcie kwerendy źródłowej.

Drugim istotnym punktem projektu jest sieć osadnicza. Ze świadectw dostępnych w innych regionach wchodzących kiedyś w obręb dawnych Prus wiemy że siec osadnicza, za była planowana niezwykle skrupulatnie przez administrację pruską. Prospekcja lotnicza oraz zdjęcia mają na celu ukazanie nam i udokumentowanie sposobu wytworzenia się sieci osadniczej w tej części dawnego regionu Prus jej hierarchii, sposobów komunikacji oraz infrastrukturze stworzonej w tym celu .   

Część II — Cmentarze i cmentarzyska na terenie ziemi kwidzyńskiej.

Tematyka:

            Druga część projektu ma na celu inwentaryzację, szczegółowy opis ( w tym i opis zniszczeń oraz stopnia dewastacji ) oraz dokumentację fotograficzną zabytkowych cmentarzy i cmentarzysk. Ze wstępnych oględzin wiemy że są one w większości bardzo zniszczone, nagrobki i pomniki służą ludności miejscowej jako budulec a pomniki zaginęły najprawdopodobniej jeszcze w latach 50’ XX wieku. Kwerenda ma na celu wstępne określenie liczby cmentarzy oraz grobów na danym obszarze a także ich wieku i okresu funkcjonowania. W  tym celu w pierwszej kolejności niezbędne jest określenie liczby funkcjonujących cmentarzy, w interesującym nas okresie, na ziemi kwidzyńskiej wraz z zaznaczeniem stopnia ich zniszczenia.

            Ze wstępnych oględzin wiemy, że na niektórych cmentarzach istnieją pochówki z lat 40’ XX wieku.

            Cmentarze i cmentrzyska wymagają niezbędnej i natychmiastowej opieki konserwatora. Ponieważ, prawo chroni owe zabytki i niemożliwe jest inwazyjne wykrycie grobów, zastosowana zostanie metoda kwerendy źródłowej w metrykach cmentarnych parafii która pomoże w lokalizacji i określeniu wieku grobu oraz identyfikacji pochowanej tam osoby. Być może też w wyniku naszych działań możliwe będą (w miejscach tego wymagających) badania geofizyczne mające na celu ustalenie rzeczywistej liczby pochówków.

            W szczególnych przypadkach dotyczących grobów będziemy korzystać z pomocy Pani Marzeny Ożarek stażystki w  Zakładzie Antropologii Instytutu Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego..

            Zastosujemy tutaj także prospekcję lotniczą w celu lepszego wykrycia zasięgu cmentarzy. Często były one obsadzone szczególnym rodzajem drzew ( głównie dębami ) co pozwoli na lepsze zobrazowanie na zdjęciu cmentarzy i cmentarzysk położonych przy terenach leśnych.

            By zobrazować stopień dewastacji interesujących nas cmentarzysk przytoczony zostanie tutaj przykład jednego z nich, pochodzącego z XIX w. z miejscowości Zebrdowo  d. Seubersdorf Gm. Gardeja. Jest to cmentarzysko położone w połowie drogi pomiędzy dwoma gospodarstwami które kiedyś wchodziły w skład jednej posiadłości ( Gut Seubersdorf ). Na podstawie map i ogólnego zdjęcia lotniczego ( w załączniku H ) wiemy, że jest rozplanowany w formie prostokąta. Bezpośrednio przylega on do drogi swoim dłuższym bokiem.  Nie posiada żadnych murów ani ogrodzeń. Choć nie wiemy czy je pierwotnie posiadał (co jest wielce prawdopodobne). Jest on też gęsto zarośnięty wysokimi chwastami gęstym bluszczem oraz młodymi drzewami.  Z oględzin znamy zachowaną ilość nagrobków, jednak żaden nagrobek nie posiada pomnika, nie wiemy też ile istnieje na danym cmentarzysku pochówków. Zachowało się 20 nagrobków, ustawionych w dwóch równoległych do siebie rzędach. Lepiej zachowane są te znajdujące się bliżej północnego końca cmentarze ( najprawdopodobniej najpóźniejsze ). Te zlokalizowane w południowej lub południowo — zachodniej części cmentarza są zachowane fragmentarycznie zniszczone lub przemieszczane na tyle, że nie jesteśmy określić miejsca ich pierwotnej lokalizacji. Na cmentarzu zlokalizowaliśmy w maju 2007, 2 pełne pomniki nagrobne oraz 4 fragmenty pomników. Jednak po ponownej weryfikacji w październiku 2007 owych pomników już nie zlokalizowaliśmy.

            W załączniku do projektu znajdują się zdjęcia wykonane w maju 2007 oraz listopadzie 2007 obrazujące jak szybko postępują zniszczenia na cmentarzu w tym rejonie.  Jest to spowodowane głównie działaniami grabieżczymi. W oparciu o zebrany w wyniku tego projektu materiał mamy nadzieję w przyszłości w porozumieniu z władzami lokalnymi, kościelnymi oraz konserwatorskimi rozpocząć prace rewitalizacyjne i zabezpieczające cmentarze.